एव्हरेस्ट. हा फक्त एक गरम मसाल्याचा ब्रँड म्हणून आपणास माहिती असल्यास कृपया हा लेख वाचण्याची तसदी घेऊ नये. उगाच कशाला वेळ वाया घालवावा.
एव्हरेस्ट शब्द ऐकल्यावर किंवा वाचल्यावर जर तुमच्या मनात सगरमथ्था किंवा चोमोलुंगमा हे शब्द येत असतील तर तुमचे सहर्ष स्वागत आहे.
ह्या दोन टोकाच्या श्रेणींच्या मधल्या पट्ट्यातल्या ट्रेकर्स, हायकर्स व इतर सर्व जणांचेही सहर्ष स्वागत.
एव्हरेस्ट. कित्येकांसाठी एक अपूर्ण स्वप्न. काहींसाठी जग जिंकल्याचा दाखला. कोणासाठी एखाद्या पुस्तकात पाहिलेली एक साहसी जागा. कोणासाठी त्यांच्या आयुष्यात गाठण्याचं सर्वोच्च धेय्य. कोणासाठी फक्त EBC वर समाधान. कोणाच्या अष्टहजारी शिरपेचामधला एक मानाचा तुरा. असे आणखी अनेक दृष्टिकोन सापडतील.
मागच्या वर्षी मी एक डॉक्युमेंटरी फिल्म पाहिली. LOVED BY ALL: THE STORY OF APA SHERPA. एकदा पाहिल्यावर नंतर अनेकदा इंटरनेट वर शोधून शोधून पाहिली. पहिल्यांदाच एव्हरेस्ट एका वेगळ्या नजरेतून बघायला मिळाला. स्थानिकांच्या.
कळसुबाई, महाराष्ट्रातील सर्वोच्च शिखर. एकदा १५ ऑगस्ट च्या धुकं आणि पावसाने भरलेल्या सकाळी कळसुबाईच्या शेवटच्या टप्प्यात जिथे बऱ्याच जणांची "कधी एकदा संपते हि वाट" अशी अवस्था झालेली, तिथे खालच्या बारी गावातले ८० वयाचे आजोबा पायात साधे पावसाळी बूट, पाठीवर ओझं, त्यावर घोंगडी, आणि हातात काठी घेऊन तरुण ट्रेकर लाजतील अशा वेगात चढून चाललेले. तो त्यांचा आदीवास आहे. तिथे कसं जगायचं आणि कसं राहायचं हे त्यांना पिढ्यानपिढ्या शिकायला मिळालंय. उनकी गली मे वो शेर होते है.
एव्हरेस्ट परिसरातले असे जे शेर आहेत त्यांना शेर्पा म्हणून ओळखतात. तिथले स्थानिक रहिवासी. समुदाय म्हणून विचार केला तर जगातले सर्वोत्कृष्ट पर्वतारोही. एव्हरेस्ट ह्यांच्या शिवाय पुरा होत नाही. माझा विचार तर आजही तोच आहे - You don't climb Mount Everest. The sherpas do it for you. पटत नसेल तर जाऊदे. राहिलं. शेर्पांना खरंच खूप आवडतं का हो एव्हरेस्ट सर करायला? आणि इतरांना सर करण्यासाठी मदत करायला? थोड्या वेगळ्या शब्दात मांडायचं तर, समोर जीवन मरणाचा प्रश्न आहे हे माहिती असतानाही तो धोका पत्करायला? आपा शेर्पांच्या शब्दात सांगायचं तर, "I climbed Mount Everest twenty-one times. But I wouldn't wish this for anybody." शिक्षण, पैसा, चैन हे सगळं शेर्पांसाठी दुर्मिळ जग आहे. आणि अतिशय खडतर जीवनशैलीची शेर्पांना उपजतच सवय आहे. तिथे येणाऱ्या पर्वतारोहींना एव्हरेस्ट सर करवणे हा शेर्पांसाठी प्रगतीचा उत्तम मार्ग आहे. High risk आहे, पण high benefits हि आहेत. काय म्हणायचं खुम्बू व्हॅली मधे राहणाऱ्या शेर्पांना आणि त्यांच्या परिस्थितीला? शापित वरदान? An evitable conflict?
"Without education we have no choice." -- Apa Sherpa
You never know how strong you are until being strong is the only choice you have. असं कोण कोणास म्हणाले ते मला माहित नाही.
ह्या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू समजायच्या का?
एव्हरेस्ट हे ब्रिटिशांनी ठेवलेलं नाव. ह्या जागेला तिबेटी भाषेत म्हणतात चोमोलुंगमा. Holy Mother. नेपाळी भाषेत सगरमथ्था. Goddess of the sky. तिबेटी आणि नेपाळी लोक पर्वत शिखरांना पवित्र स्थान मानतात. त्यातलंच हे एक पर्वत शिखर, जिथे सर्व देशातले हौशे, गवशे, नवशे, तज्ञ, कुशल, अकुशल, सगळ्या प्रकारचे पर्वतारोही एखाद्या मॅग्नेटने खेचून नेल्यासारखे पोहोचतात. नेपाळ देशासाठी पैसे कमावण्याचं हे एक महत्वाचं माध्यम आहे. नैसर्गिक साधन-संपत्तीचा अभाव, गरीब देश. त्यामुळे एव्हरेस्ट ह्या माध्यमातून पैसे कमावले तर ते योग्यच आहे. भारताबरोबर तुलना केली तर अनेक बाबतीत भारताच्या तीसेक वर्ष मागे असलेला हा देश. गर्दी, गोंगाट, बेशिस्त, अनागोंदी कारभार ह्यात आपल्याही पुढे. एव्हरेस्ट मुळे जितका पैसा मिळतोय तितका त्यांनी मिळवावा. ते योग्यच आहे. पण आपली हि सोन्याचं अंडं देणारी कोंबडी निरोगी राहील आणि दीर्घायुषी होईल हा नेपाळच्याच भल्यासाठीचा विचार?
आज एव्हरेस्ट वर भरपूर कचरा साठतोय. गिर्यारोहकांनी सोडून दिलेले टेन्ट, ऑक्सिजन सिलिंडर, शी, शु, मेलेल्या गिर्यारोहकांपर्यंत सर्वकाही. हे बघा. जरा ह्यात धुंडाळून पण बघा.
पलीकडचा भूतान बघा. स्वप्नवत प्रदेश, आणि आजही स्वतःचं वेगळेपण जपणारा. कार्बन फूटप्रिंट फक्त झिरो नाही तर सरप्लस असलेला पृथ्वीवरचा एकमेव देश. ते अभिमानाने सांगणारा. GDP नाही तर GNH मधे स्वतःच्या देशाची आणि देशवासीयांची श्रीमंती मोजणारा. तुलना करायची नाही असं कितीही ठरवलं तरी ह्या दोघांची तुलना हि होतेच. वेगवेगळ्या दिशेने मार्गक्रमण करणारी हि दोन भावंडं. एव्हरेस्ट आणि कंगकर पुनसुम ह्यांची तुलना करायची नाहीये आपल्याला. त्यामुळे आज आपण फक्त एव्हरेस्ट आणि नेपाळ बद्दलच बघूया.
आणि दुसऱ्याच्या डोळ्यातलं कुसळ दिसतं, पण आपल्या डोळ्यातलं मुसळ दिसत नाही. आपण एव्हरेस्ट बद्दल विचार मंथन करतोय. आपल्या देशात, आपल्या राज्यात, आपल्या जिल्ह्यात डोंगरांची काय परिस्थिती आहे, असा विचार? आपल्या घराजवळच्या टेकडीवर जाऊन आपण कधी चार झाडं लावलीयेत? दोन बाटल्या पाणी नेऊन कधी त्या टेकडीवरच्या झाडांना घातलंय? अटकेपार झेंडे जरूर लावावे. तसेच आपल्या घराजवळच्या टेकडीलही विसरू नये. तिथूनच तर आपली तयारी होते सीमोल्लंघन करून नवनवे डोंगर मुलुख सर करण्याची.
मग तयारी झाल्यावर, सगळं जुळून आल्यावर पडावं घराबाहेर. नेपाळ मधे सगळ्यांचं स्वागतच असेल. एव्हरेस्ट सोडून इतरही शेकडो जागा आहेत तिथे. आपा शेर्पांच्या शब्दात सांगायचं तर, "The true beauty of Nepal isn't the mountains. But the people who live in their shadow." समजून घेणं थोडं अवघड आहे. पण प्रयत्न करून बघायला काय हरकत आहे.
तळटीप : वाचकांची एव्हरेस्ट किंवा अन्य कोणतीही पर्वतारोहण मोहीम पाण्यात बुडवण्याचा लेखकाचा उद्देश नाही. आठ हजार मीटर पेक्षा जास्त उंचीवर, म्हणजे डेथ झोन मधे कशासाठी जातात ह्याची लेखकाला (पुसटशी) कल्पना आहे. अगदीच काही नाही तर "ह्याला काय समजतंय" असा विचार करून विषय सोडून द्यावा.
एव्हरेस्ट शब्द ऐकल्यावर किंवा वाचल्यावर जर तुमच्या मनात सगरमथ्था किंवा चोमोलुंगमा हे शब्द येत असतील तर तुमचे सहर्ष स्वागत आहे.
ह्या दोन टोकाच्या श्रेणींच्या मधल्या पट्ट्यातल्या ट्रेकर्स, हायकर्स व इतर सर्व जणांचेही सहर्ष स्वागत.
एव्हरेस्ट. कित्येकांसाठी एक अपूर्ण स्वप्न. काहींसाठी जग जिंकल्याचा दाखला. कोणासाठी एखाद्या पुस्तकात पाहिलेली एक साहसी जागा. कोणासाठी त्यांच्या आयुष्यात गाठण्याचं सर्वोच्च धेय्य. कोणासाठी फक्त EBC वर समाधान. कोणाच्या अष्टहजारी शिरपेचामधला एक मानाचा तुरा. असे आणखी अनेक दृष्टिकोन सापडतील.
 |
| इंटरनॅशनल माउंटन म्युझियम मधला एक फलक. पोखरा, नेपाळ |
मागच्या वर्षी मी एक डॉक्युमेंटरी फिल्म पाहिली. LOVED BY ALL: THE STORY OF APA SHERPA. एकदा पाहिल्यावर नंतर अनेकदा इंटरनेट वर शोधून शोधून पाहिली. पहिल्यांदाच एव्हरेस्ट एका वेगळ्या नजरेतून बघायला मिळाला. स्थानिकांच्या.
कळसुबाई, महाराष्ट्रातील सर्वोच्च शिखर. एकदा १५ ऑगस्ट च्या धुकं आणि पावसाने भरलेल्या सकाळी कळसुबाईच्या शेवटच्या टप्प्यात जिथे बऱ्याच जणांची "कधी एकदा संपते हि वाट" अशी अवस्था झालेली, तिथे खालच्या बारी गावातले ८० वयाचे आजोबा पायात साधे पावसाळी बूट, पाठीवर ओझं, त्यावर घोंगडी, आणि हातात काठी घेऊन तरुण ट्रेकर लाजतील अशा वेगात चढून चाललेले. तो त्यांचा आदीवास आहे. तिथे कसं जगायचं आणि कसं राहायचं हे त्यांना पिढ्यानपिढ्या शिकायला मिळालंय. उनकी गली मे वो शेर होते है.
एव्हरेस्ट परिसरातले असे जे शेर आहेत त्यांना शेर्पा म्हणून ओळखतात. तिथले स्थानिक रहिवासी. समुदाय म्हणून विचार केला तर जगातले सर्वोत्कृष्ट पर्वतारोही. एव्हरेस्ट ह्यांच्या शिवाय पुरा होत नाही. माझा विचार तर आजही तोच आहे - You don't climb Mount Everest. The sherpas do it for you. पटत नसेल तर जाऊदे. राहिलं. शेर्पांना खरंच खूप आवडतं का हो एव्हरेस्ट सर करायला? आणि इतरांना सर करण्यासाठी मदत करायला? थोड्या वेगळ्या शब्दात मांडायचं तर, समोर जीवन मरणाचा प्रश्न आहे हे माहिती असतानाही तो धोका पत्करायला? आपा शेर्पांच्या शब्दात सांगायचं तर, "I climbed Mount Everest twenty-one times. But I wouldn't wish this for anybody." शिक्षण, पैसा, चैन हे सगळं शेर्पांसाठी दुर्मिळ जग आहे. आणि अतिशय खडतर जीवनशैलीची शेर्पांना उपजतच सवय आहे. तिथे येणाऱ्या पर्वतारोहींना एव्हरेस्ट सर करवणे हा शेर्पांसाठी प्रगतीचा उत्तम मार्ग आहे. High risk आहे, पण high benefits हि आहेत. काय म्हणायचं खुम्बू व्हॅली मधे राहणाऱ्या शेर्पांना आणि त्यांच्या परिस्थितीला? शापित वरदान? An evitable conflict?
"Without education we have no choice." -- Apa Sherpa
You never know how strong you are until being strong is the only choice you have. असं कोण कोणास म्हणाले ते मला माहित नाही.
ह्या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू समजायच्या का?
एव्हरेस्ट हे ब्रिटिशांनी ठेवलेलं नाव. ह्या जागेला तिबेटी भाषेत म्हणतात चोमोलुंगमा. Holy Mother. नेपाळी भाषेत सगरमथ्था. Goddess of the sky. तिबेटी आणि नेपाळी लोक पर्वत शिखरांना पवित्र स्थान मानतात. त्यातलंच हे एक पर्वत शिखर, जिथे सर्व देशातले हौशे, गवशे, नवशे, तज्ञ, कुशल, अकुशल, सगळ्या प्रकारचे पर्वतारोही एखाद्या मॅग्नेटने खेचून नेल्यासारखे पोहोचतात. नेपाळ देशासाठी पैसे कमावण्याचं हे एक महत्वाचं माध्यम आहे. नैसर्गिक साधन-संपत्तीचा अभाव, गरीब देश. त्यामुळे एव्हरेस्ट ह्या माध्यमातून पैसे कमावले तर ते योग्यच आहे. भारताबरोबर तुलना केली तर अनेक बाबतीत भारताच्या तीसेक वर्ष मागे असलेला हा देश. गर्दी, गोंगाट, बेशिस्त, अनागोंदी कारभार ह्यात आपल्याही पुढे. एव्हरेस्ट मुळे जितका पैसा मिळतोय तितका त्यांनी मिळवावा. ते योग्यच आहे. पण आपली हि सोन्याचं अंडं देणारी कोंबडी निरोगी राहील आणि दीर्घायुषी होईल हा नेपाळच्याच भल्यासाठीचा विचार?
आज एव्हरेस्ट वर भरपूर कचरा साठतोय. गिर्यारोहकांनी सोडून दिलेले टेन्ट, ऑक्सिजन सिलिंडर, शी, शु, मेलेल्या गिर्यारोहकांपर्यंत सर्वकाही. हे बघा. जरा ह्यात धुंडाळून पण बघा.
पलीकडचा भूतान बघा. स्वप्नवत प्रदेश, आणि आजही स्वतःचं वेगळेपण जपणारा. कार्बन फूटप्रिंट फक्त झिरो नाही तर सरप्लस असलेला पृथ्वीवरचा एकमेव देश. ते अभिमानाने सांगणारा. GDP नाही तर GNH मधे स्वतःच्या देशाची आणि देशवासीयांची श्रीमंती मोजणारा. तुलना करायची नाही असं कितीही ठरवलं तरी ह्या दोघांची तुलना हि होतेच. वेगवेगळ्या दिशेने मार्गक्रमण करणारी हि दोन भावंडं. एव्हरेस्ट आणि कंगकर पुनसुम ह्यांची तुलना करायची नाहीये आपल्याला. त्यामुळे आज आपण फक्त एव्हरेस्ट आणि नेपाळ बद्दलच बघूया.
आणि दुसऱ्याच्या डोळ्यातलं कुसळ दिसतं, पण आपल्या डोळ्यातलं मुसळ दिसत नाही. आपण एव्हरेस्ट बद्दल विचार मंथन करतोय. आपल्या देशात, आपल्या राज्यात, आपल्या जिल्ह्यात डोंगरांची काय परिस्थिती आहे, असा विचार? आपल्या घराजवळच्या टेकडीवर जाऊन आपण कधी चार झाडं लावलीयेत? दोन बाटल्या पाणी नेऊन कधी त्या टेकडीवरच्या झाडांना घातलंय? अटकेपार झेंडे जरूर लावावे. तसेच आपल्या घराजवळच्या टेकडीलही विसरू नये. तिथूनच तर आपली तयारी होते सीमोल्लंघन करून नवनवे डोंगर मुलुख सर करण्याची.
मग तयारी झाल्यावर, सगळं जुळून आल्यावर पडावं घराबाहेर. नेपाळ मधे सगळ्यांचं स्वागतच असेल. एव्हरेस्ट सोडून इतरही शेकडो जागा आहेत तिथे. आपा शेर्पांच्या शब्दात सांगायचं तर, "The true beauty of Nepal isn't the mountains. But the people who live in their shadow." समजून घेणं थोडं अवघड आहे. पण प्रयत्न करून बघायला काय हरकत आहे.
 |
| अन्नपूर्णा पर्वतरांगेतील शिखरं न्याहाळताना पोखरा विमानतळावरून गायरोकॉप्टर मधून भ्रमंती |
तळटीप : वाचकांची एव्हरेस्ट किंवा अन्य कोणतीही पर्वतारोहण मोहीम पाण्यात बुडवण्याचा लेखकाचा उद्देश नाही. आठ हजार मीटर पेक्षा जास्त उंचीवर, म्हणजे डेथ झोन मधे कशासाठी जातात ह्याची लेखकाला (पुसटशी) कल्पना आहे. अगदीच काही नाही तर "ह्याला काय समजतंय" असा विचार करून विषय सोडून द्यावा.
No comments:
Post a Comment